Toekomstbestendig bosbeheer

De populier is een veelzijdige boom met brede toepassingsmogelijkheden in bos, landschap en stedelijk groen. In de praktijk ontbreekt het echter vaak aan kennis over het beheer en de toepassingsmogelijkheden van de diverse populierensoorten en -klonen. Het is daarom belangrijk om bestaande kennis over de populier digitaal te ontsluiten. De huidige website www.populierenland.com van Stichting Populier bevat een schat aan informatie, maar is al meer dan 15 jaar oud en daarmee niet meer van deze tijd. Ook is de site al enkele jaren niet meer echt geactualiseerd. Probos en Stichting Populier gaan de site daarom moderniseren, actualiseren en beter doorzoekbaar te maken.

Hoewel bio-energie gezien blijft worden als onmisbare schakel in het oplossen van het energie- en klimaatvraagstuk, groeit de zorg over de beschikbaarheid van biomassa. Dit punt komt ook terug in de recente Biomassa 2030 beleidsnotitie van het Rijk. In deze notitie staan een aantal concrete actiepunten. Die worden gezien als cruciaal voor het verminderen van de groeiende spanning tussen vraag en aanbod.

Aziatische duizendknopen zijn invasieve uitheemse plantensoorten die zeer moeilijk te bestrijden zijn. Ze rukken steeds verder op in onder meer natuurterreinen, bermen, tuinen, plantsoenen en tussen verhardingen en verdringen o.a. de oorspronkelijke vegetatie. Daarnaast geven ze economische schade doordat bijvoorbeeld stabiliteit van dijken en taluds wordt verminderd en de enorm groeikrachtige wortelstokken verhardingen, funderingen en rioleringen beschadigen. In de periode 2012-2017 heeft Probos met 31 terreinbeheerders op meer dan 100 groeilocaties verschillende bestrijdingsmethoden getest. Ook anderen partijen hebben ervaring opgedaan met de bestrijding van duizendknoop.

Het project “Gemeenten bevorderen regionale biomassaketens” heeft als doel dat meer partijen zich effectief gaan inzetten voor lokale- en regionale biomassaketens. Het doel is zodoende bij te dragen aan de versterking, vergroting (‘meer PJ’s’) en verduurzaming van de lokale mobilisatie- en verwaarding van houtige biomassa voor hernieuwbare energie en/of biobased toepassingen. Gemeenten en hun partners worden concrete handvatten geboden om initiatiefnemers effectief te kunnen identificeren, stimuleren en ondersteunen.

Staatsbosbeheer staat de komende jaren voor de opgave om honderden hectares door essentaksterfte aangetaste bossen gezond te maken. Hierbij zal het aangetaste bos worden verjongd met andere boomsoorten. In opdracht van Staatsbosbeheer en Greenchoice onderzoeken Probos en Face the Future welke ingrepen kunnen worden genomen om de CO₂-vastlegging in door essentaksterfte aangetaste bossen te optimaliseren en welke investeringen dit vergt.

In oktober 2016 is door de Nederlandse bos- en houtsector het Actieplan Bos en Hout gelanceerd . Een van de doelen van het Actieplan is om te komen tot een grotere bijdrage van de bos- en houtketen aan het bereiken van de klimaatdoelen. In dat kader is de wens onstaan om een gereedschapskist Klimaat Slim Bosbeheer te ontwikkelen die handvatten moet opleveren om bossen en bomen in te zetten voor klimaatmitigatie, inclusief een overzicht van kosten, baten en neveneffecten. Uiteindelijk moet dit leiden tot het ontwikkelen, testen, uitvoeren en monitoren van concrete maatregelen in bos, landschap en groenbeheer. De gereedschapskist moet actoren die klimaatmaatregelen willen nemen (overheden, terreinbeheerders, ondernemers etc.) ondersteunen en stimuleren met informatie om met bos en bomen een gerichte bijdrage te leveren aan klimaatmitigatie.

Het in oktober 2016 gelanceerde Actieplan Bos en Hout behoeft verdere uitwerking. Daarbij gaat het er enerzijds om de dialoog aan te gaan en nieuwe partijen bij het actieplan te betrekken en anderzijds om uitwerking van de acties. Het werk is verdeeld over de clusters ‘Meer bos’, ‘Meer met hout’ en ‘Meer met bos’.

Het in oktober 2016 gelanceerde Actieplan Bos en Hout beoogt een uitbreiding van het Nederlandse bosareaal. Daarnaast zal ook in de bestaande bossen meer worden geplant als gevolg van de wens om meer bos te verjongen en ter vervanging van onder meer door de essentaksterfte aangetaste bossen. Op veel gronden ligt de aanplant van populier gezien de groeikracht en groeiplaatsgeschiktheid voor de hand. Partijen in de Nederlandse bos- en houtsector zijn echter terughoudend om in populieren te investeren, omdat men onvoldoende inzicht heeft in de toepassingsmogelijkheden van de verschillende populierensoorten en -klonen. Het algemene beeld is dat populierenhout zeer beperkt toepasbaar is in bijvoorbeelde bouw- en utiliteitbouw en de grond-, weg- en waterbouw.

Op Landgoed Meer en Bos in Den Haag ligt een historische wal uit begin achttiende eeuw. Deze wal vormt de voormalige begrenzing van het landgoed aan de zuid- en oostzijde. Aan de buitenkant wordt de wal begrensd door een ringsloot. Op het talud van de wal zijn nog diverse restanten van historische eikenhakhoutbeplanting aanwezig. De wal wordt momenteel intensief gebruikt als wandelpad. Op diverse plekken heeft het wallichaam sterk te lijden van erosie, waardoor er gaten in het wallichaam ontstaan en er grond in de ringsloot spoelt. Recent zijn de ergste erosieplekken hersteld en zijn er langs het wandelpad op de wal houten balken/palen aangebracht om het wandelpad te begrenzen.

Met name rondom de inzet van houtige biomassa voor energieopwekking vinden er volop discussies plaats. Deze discussie draaien vaak rondom de duurzaamheidsthema’s beschikbaarheid, transport en cascadering (laagwaardige t.o.v. hoogwaardige toepassing).

In het praktijknetwerk 'Biologisch klimaatneutraal', waaraan onder meer CLM deelnam, hebben 50 biologische boeren in de periode 2012-2015 gezocht naar mogelijkheden om uitstoot van broeikasgassen te verminderen en te compenseren. De deelnemers kwamen er daarbij gaandeweg achter dat een meer ‘out of the box’ aanpak de grootste klimaatwinst oplevert. Twee belangrijke opties daarbij zijn het vastleggen van koolstof in de bodem (verhogen van het organische stof percentage) en het toepassen van Agroforestry (combinatie van landbouw met bosbouw). De zoektocht naar concrete voorbeelden strandde al snel; er is nog nauwelijks praktijkervaring met ‘bomen voor het klimaat’. Een van de boeren heeft de wens uitgesproken om met ondersteuning van CLM en Probos zelf kennis en ervaring op te gaan doen en beschikbaar te stellen voor de hele sector.

In veel gemeenten liggen kansen om biomassa te benutten voor de opwekking van warmte in bijvoorbeeld stadsverwarming, bedrijfsgebouwen of zwembaden. Ook kunnen (deels nu nog onbenutte) stromen biomassa die vrijkomen binnen gemeenten worden gebruikt om hernieuwbare warmte, elektriciteit en op termijn hoogwaardige biobased materialen en chemicaliën te produceren. Hiermee kunnen gemeenten concreet invulling geven aan hun duurzaamheidsdoelstellingen en hun ambities om klimaatneutraal te worden.

In het voorjaar van 2012 is door Heijmans Wegen op een perceel 5,2 hectare langs de snelweg A58 bij Rilland een biomassaplantage van wilgen en populieren aangelegd. Het perceel is eigendom van Rijkswaterstaat. Heijmans heeft de plantage aangelegd als proef om ervaring op te doen met biomassateelt en om meer inzicht te krijgen in de kosten en de baten. Heijmans wil graag weten wat de biomassaopbrengst van de plantage is na vier groeiseizoenen en heeft Probos opdracht gegeven voor een groei- en opbrengstmeting. Daarnaast is Probos gevraagd om te adviseren over de oogst.

ZLTO wil in de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle Nassau en Gilze-Rijen verkennen waar er ruimte is voor de aanleg van multifunctionele biomassaplantages in het landschap. Probos en ZLTO brengen in deze gemeenten potentieel geschikte terreinen in beeld. Vervolgens wordt er in een masterclass samen met landschapsarchitecten, terreineigenaren en andere lokale deskundigen voor een aantal concrete cases gekeken hoe biomassateelt landschappelijk kan worden ingepast door middel van een interactieve ontwerpsessie.

De Amerikaanse eik is een prachtige, snelgroeiende boomsoort, maar gedraagt zich jammer genoeg op sommige locaties zeer invasief. Met name op de zandgronden kan de soort hinderlijke concurrentie opleveren voor meer langzaam groeiende inheemse soorten als inlandse eik en grove den. De soort verjongt zich eenvoudig en massaal via zaad en afgezaagde stobben lopen weer vitaal uit. Gevolg is dat deze soort op sommige locaties het gehele bos kan domineren, zowel binnen als buiten de oorspronkelijke opstand. Dit wordt door veel bosbeheerders als een probleem gezien, met name met het oog op de biodiversiteit. Het gaat in tegen de trend naar meer gemengde, inheemse, ongelijkjarige bossen.

In het gebied Zuidelijke Baronie (gemeenten Baarle-Nassau, Alphen-Chaam en Gilze Rijen) zijn kalverhouders bezig een coöperatie op te richten met de Agrarische Natuurvereniging om lokale biomassa te verwaarden via biomassaketels op hun bedrijf. Met de teelt van eigen biomassa in de vorm van Korte Omloop Hout (KOH) en miscanthus op laagwaardige landbouwpercelen en/of tijdelijke beschikbare bedrijventerreinen verwachten de initiatiefnemers de kwaliteit en het aanbod van lokale biomassa te kunnen verbeteren. ZLTO en Probos zijn gevraagd om een businesscase voor de biomassateelt op deze terreinen op te stellen.

De intensieve veehouderij kent een groot potentieel voor toepassing van duurzame bio-energie. Het gaat dan met name om die bedrijven die veel warmtevraag hebben. Denk hierbij aan de kalverhouderij, vleeskuikenhouderij en varkenshouderij. Het aanspreken van dit potentieel kan helpen tot meer inzet van houtige biomassa uit natuur, bos, landschap en de houtketen. Daarmee wordt bijgedragen aan de duurzame energiedoelstellingen en wordt daarnaast bijgedragen aan het betaalbaar maken van het beheer van natuur, bos en landschap.

Met het oog op nieuwe vormen van betrokkenheid door burgers en bedrijven, een verlaging van de kosten en een verhoging van de inkomsten is het van belang dat de natuursector in Nederland verder professionaliseert. Een intensiever gebruik van diverse technologieën maakt onderdeel uit van de benodigde transformatie. Op het professionele bos- en natuurbeheer gerichte apps zijn hier een voorbeeld van.

In juni 2015 opent het vernieuwde Biesboschmuseum in Werkendam haar deuren na een uitgebreide verbouwing. Het museumgebouw wordt niet alleen uitgebreid, maar ook het museumeiland wordt ingericht met allerlei activiteiten rondom water.

Het project zoekt naar potentiële gebieden en partners voor het opzetten en initiëren van pilots rondom biomassateelt in combinatie met wateropgaven (zoals waterberging) of waterinfrastructuur.